• Masal tekerlemeleri
• Oyun tekerlemeleri

• Tören tekerlemeleri

Tekerleme Örnekleri

TÜRKÜ

Türkiye'nin sözlü geleneğinde, bir ezgi ile söylenen halk şiirinin her çeşidini göstermek için en çok kullanılan ad "türkü"dür. Özel durumlarda ya da ezginin, sözlerin çeşitlemesine göre ninni, ağıt, deyiş, hava adları da kullanılmaktadır.

Türkü Örnekleri

NİNNİ

Çocuğun uyumasının sağlanması ya da ağlamasının durması için, sade bir dille ve hece ölçüsüne göre ezgili olarak söylenen ürünlerdir. Söyleyeni belli olmayan bu ürünler dörtlüklerden ve nakarat bölümlerinden oluşur.

Ninni Örnekleri

AĞIT

Doğal afetler, ölüm, hastalık vb. çaresizlikler karşısında korku, heyecan, üzüntü, isyan gibi duyguları ifade eden ezgili ürünlerdir. Ağıt söyleme işine ağıt yakma, ağıt söyleyenlere ise ağıtçı denilmektedir.

Ağıt Örnekleri

MASAL

Hayal ürünü olan, bilinmeyen bir zamanda geçen, anlatılanlara inandırmak iddiası bulunmayan anlatım türüdür. Dinleyicinin dikkatini masalda toplayabilmek için masalın başında, sonunda ve bazen uygun görülen yerlerde masal tekerlemeleri söylenmektedir.

Masal Örnekleri

FIKRA

Yaşamsal olaylardan hareketle anlatılan, anlatılanlardan bir sonuç çıkarma amacında olan, nükte, hiciv, mizah unsuru barındıran kısa sözlü ürünlerdir.

Nasreddin Hoca fıkraları

HİKÂYE

Kaynağını gerçek yaşamdan alan, anlatıya sazın - ezginin eşlik ettiği, ses ve mimiklerin kullanıldığı uzun soluklu anlatım türüdür.

Boyutları açısından ikiye ayrılırlar:

1. Efsaneden, masaldan ya da gerçek yaşamdan alınmış, bir tek olay çevresinde geçen yapısı basit, kısa hikâyelerdir. Türküleriyle birlikte en çok iki saatlik anlatma süresi vardır.
2. Daha çok kalabalık kişileri, birbiri ardından gelen beklenmedik durumları ve bunun sonucu olarak da az çok çapraşıklaşan olayları birbirine ekleyerek anlatıya uzun bir süre sağlayan hikâyeler. Bu hikâyeler 1-7 gece devam edebilir.

Hikâye Örnekleri

BİLMECE

Doğa olayları ile insan, hayvan ve bitki gibi canlıları, eşyaları, dinî konu ve motifleri kapalı bir şekilde soran çağrışımlarla bulunmasını amaç edinen kalıplaşmış sözlerdir. Bu sözlerin karşılıkları tartışılmadan kabul edilmiştir.

Bilmece Örnekleri

ATASÖZÜ

Atalarımızdan günümüze kadar ulaşan, belirli bir yargı içeren, söyleyeni belli olmayan düz konuşma içinde kullanılan sözlerdir.

Atasözü Örnekleri

EFSANE

Halk edebiyatı ürünlerinden biri olan efsaneler, geçmişle günümüz arasında kültürel aktarımı sağlayan, insanın ve onun oluşturduğu kültürel yapının anlaşılmasına katkıda bulanan alanlardan biridir. Gerçek ve hayali varlıklara, yer ve olaylara olağanüstü özellikler atfederek oluşturulan, anlatılanların gerçek olduğuna ilişkin inançla birlikte kişinin bireysel - toplumsal yaşamını yönlendiren söyleyeni belli edebiyat türlerinden biridir. Konularına göre şöyle sınıflandırılır;

• Tarihi yer, kişi ve olaylarla ilgili efsaneler
• Olağanüstü varlıklarla ilgili efsaneler
• Hayvanlarla ilgili efsaneler
• Dinsel konularla ilgili efsaneler
• Bitki ve ağaçlarla ilgili efsaneler
• Doğal çevre ve olaylarla ilgili efsaneler

Efsane Örnekleri

Hayır Duaları

İLENÇLER (BEDDUALAR)

İlençler (beddualar), günlük yaşantımızın ayrılmaz bir parçası, halkbiliminin de çok önemli bir konusudur. Büyüklerin küçüklere, küçüklerin büyüklere ya da kızgın insanların birbirlerine karşı olan öfkeleri, hınçları, kızgınlıkları, çaresiz direnişleri hep o sözlerde yansır. Onlar yalındır, yapmacıksızdır, anlamı açıktır. Umutlarla umutsuzlukların, korkularla sevinçlerin, öfkelerle pişmanlıkların bir bileşkesidir o sözler. İnegöl’de söylenen o sözlerden bir demeti şöyle sıralayabiliriz.

Beddualar

İSİMLER, TAKMA ADLAR VE KONMA NEDENLERİ

İsimler ve takma adlar bir arada yaşayan insanları daha kolay tanımaya, birbirinden ayırt etmeye yarayan simgelerdir. Bayan isimleri genellikle yumuşak tatlı, melodili, kulağa hoş gelen ve insanın hoşuna giden sözcüklerden oluşmaktadır. Erkek isimleri ise erkek kimliğine daha uygun düşen sert sözcüklerden meydana gelmektedir. Bu sözcükler, erkeklerin yaşam biçimindeki gibi kuvveti simgelemektedir.

Takma adlar, kişilerin kimlerden olduğunu ayırt etmede daha belirleyici unsur olarak karşımıza çıkmaktadır. Takma adların doğuş nedenleri arasında meslek, çalışkanlık, tembellik, yerleşim merkezi, etnik köken, kıskanma duygusu, gıpta duygusu, fiziksel özellikler, çevreye karşı tutum, aileyle ilgili geçmişten gelen söylem gibi nitelikler yer almaktadır.

İnegöl’de kullanılan isimler, Türkiye’nin her tarafında kullanılan isimlerdir. Bu nedenle onlardan örnekler verilmesine gerek görülmemiştir. Takma adlar ve konma nedenlerine örnek olur düşüncesiyle halk kesiminden seçilen örneklerle yetinilmiştir. Bu örnekler şöyle sıralanabilir.

• Acaroğulları: “Acar” soyadından ileri gelmekte, aynı aileden gelen tüm bireyleri anlatmaktadır.
• Akbabalar: Soyadı “Akbaba” olan ailenin bireylerine denir.
• Almanyalılar: Bir süre Almanya’da kaldıkları için bu adla anılırlar.
• Amet Çavuşlar: Askerde çavuş olarak görev yaptığından dolayı bu adla tanınırlar.
• Arabacı Yaşar: At arabasıyla geçimini sağladığından dolayı denir.
• Ballıklı Sütçü Hasan: Ballık köyünden gelme olup süt sattığı için bu adla anılır.
• Bekçiler: Aile büyüğünün mesleği bekçilik olduğu için.
• Belbeller: Aile büyüğü berberlik yaptığı için.
• Calgıcı Arif: Düğünlerde çalgıcılık yaptığı için.
• Çargan Hatçe: Çok konuştuğu için.
• Değirmenciler: Köylerinde değirmenleri olduğu için.
• Elektrikçi Selimler: Selim isimli kişinin aile boyu bu işi yapması nedeniyle böyle anılmaktadır.
• Ezan Dede: Ezana on dakika varken camiye gittiği için.
• Fırıncılar: Fırınları olduğu için.
• Gölemenliler: Gölemen köyünden geldikleri için.
• Habeş Osman: Ne yaptığını tam olarak bilemediği için.
• Karabıyık Mustafa: Kara bıyıklı olduğu için.
• Koreliler: Aile büyüğü Kore’de savaştığı için.
• Kürt Yusuf: Kendisinin hangi kökenden geldiğini anlayabilmek için.
• Lümbeli Mustafa: Lümbe köyünden geldiği için.
• Pomak Ahmet: Pomak olduğunu belirtmek için.
• Sağarların Fatma: Babası sağır olduğu için.
• Seyde Ağalar: Çok malları olduğu için.
• Şişko Fadime: Çok şişman olduğu için.
• Tatarlar: Tatar kökenli olduğu için.
• Tekel Hatçe: Sürekli Tekel’e gidip mal aldığı için.
• Tilki Remzi: Kurnaz olduğu için.
• Topal Sülko: Topal Süleyman anlamında.
• Topçu Mustafa: Top diktiği için.
• Torunlar: Torunuyla gezerken herkesin ilgisini çektiği için.
• Uzun Caferler: Çok uzun boylu olduğu için.
• Yılanlı Karı: Kadının içinde yılan olduğuna inanıldığı için.
• Sedirlinin Aziz Efendi
• Yağcıların Ahmet Ağa
• Kıl boyunun Ali Efendi
• Çıravzın Ali
• Tahta Pıcağın Ömer
• Yorgansızın Üssün Oyma kapılının Hüseyin
• Altı aylığın Ali Bey

HALK EDEBİYATI KONULU HAGEM YAYINLARI

• Öyküleriyle Ağıtlar, Ahmet Z. Özdemir, 1994
• III. Milletlerarası Türk Halk Edebiyatı ve Folkloru Kongresi Bildirileri, 1995
• İpekyolu Uluslararası Halk Edebiyatı Sempozyumu Bildirileri, 1995
• Nasrettin Hoca Sempozyumu Bildirileri, 1997
• V. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Halk Edebiyatı Seksiyon Bildirileri 1-2, 1997
• 1994-1995 yılları Halk Şairleri Arası "Aile ve Toplum" ile "Hoşgörü" Konulu Şiir Yarışmaları
• Yazarı Belli Olmayan Bir Fütüvvetnâme, Doç. Dr. İbrahim Aslanoğlu, 1997
• Halk Edebiyatında Hz. Ali Cenknâmeleri Prof. Dr. İsmet, 1997
• Dobruca Türk Halk Edebiyatı Metinleri Prof. Dr. Enver Mahmut, Dr. Nedret Mahmut, 1997
• Pertev Naili Boratav'a Armağan, 1998
• Yaşayan Halk Ozanları Antolojisi, 1993